Rusland Nederland heeft voor 400 miljoen euro aan Russisch kapitaal bevroren. Een schijntje, constateert Roel Janssen. Veel Russische belangen worden ongemoeid gelaten.
Nederland heeft zich ten behoeve van machtige Russische bedrijven en kleptocraten jarenlang gedragen als de trouwe bediende Joost in de stripverhalen van Ollie B. Bommel. Advocaten, fiscalisten, notarissen, makelaars, bankiers en andere witteboordenprofessionals boden ‘met uw welnemen’ hun diensten aan: discreet, efficiënt en vooral winstgevend. Amsterdam werd een favoriete hotspot voor de behartiging van Russische belangen en Nederland groeide binnen de Europese Unie uit tot de een na grootste ontvanger van Russisch kapitaal – Cyprus staat op nummer één.
Roel Janssen is journalist en schrijver.
Overal in Amsterdam hebben Russische bedrijven hun vestigingen. Olieconcern Lukoil bij het Amsterdamse Bos, branchegenoot Rosneft naast de A10, telecombedrijf VEON en Amsterdam Trade Bank op de Zuidas, VTB-bank in Amsterdam-Zuidoost, Yandex (een Russische Google) en Rostec (wapenproducent van onder meer Buk-raketten) op Schiphol, SBS Agro Bank op de Herengracht, Tele2 Rusland op de Keizersgracht. Gazprom, de machtigste van allemaal en partner in de Nederlandse ‘gasrotonde’, heeft kantoren tegenover het Concertgebouw, op de Zuidas, Schiphol en elders in het land.
Het hoofdkantoor van Gazprom International is sinds kort verhuisd van het Amsterdamse Museumplein naar Cyprus. Dat heeft vermoedelijk te maken met Poetins besluit om het Nederlands-Russische belastingverdrag per 1 januari 2022 op te zeggen. Dit verdrag zinde Poetin niet, want het faciliteerde grootschalige belastingontwijking in Rusland. Nederland had daar nooit moeite mee.
Doelgericht promotiebeleid
De aantrekkingskracht van Amsterdam is mede het gevolg van doelgericht promotiebeleid. Tot niet zo lang geleden hielden ambtelijke delegaties op de Nederlandse ambassades in Kiev en Moskou presentaties over de fiscale voordelen van de vestiging van bedrijven in Nederland.
Dit heeft alles te maken met het tientallen jaren door kabinetten van alle politieke samenstellingen gevoerde beleid om het ‘vestigingsklimaat’ in Nederland te bevorderen. Naast goede infrastructuur, hoogwaardige financiële dienstverlening, betrouwbaar juridisch stelsel, stabiel politiek klimaat, liberaal drugs- en prostitutiebeleid vormen fiscale lokkertjes het doorslaggevende argument. Nederland telt veel belastingverdragen, waardoor er hier geen (bron)belasting op dividend, rente, intellectueel eigendom en royalties wordt geheven. De Belastingdienst maakt, via zogenoemde rulings, vertrouwelijke afspraken over belastingheffing.
Dit vestigingsbeleid geldt uiteraard niet alleen voor Russische bedrijven.
De gevolgen zijn pervers. Want Nederland trekt niet alleen buitenlandse investeringen aan die werkgelegenheid verschaffen, het faciliteert ook de doorstroom van kapitaal waarbij de enige werkgelegenheid bestaat uit die van de welwillende bediendes.
De nieuwe staatssecretaris Marnix van Rij (CDA) beweert zelfs dat Nederland geen belastingparadijs is
Een sleutelrol hierbij spelen de zogenoemde doorstroomvennootschappen, beter bekend als brievenbusfirma’s. Nederland telt 12.400 brievenbusfirma, zo blijkt uit het rapport ‘Op weg naar acceptabele doorstroom’ van de Commissie Doorstroomvennootschappen (2021). Daar stromen jaarlijks honderden miljarden doorheen. Verreweg het grootste deel van deze brievenbusfirma’s bestaat uitsluitend uit een inschrijving bij de Kamer van Koophandel; de administratie wordt verricht door dienstverleners zoals trustkantoren. In veel gevallen fungeren deze firma’s als een doorgeefluik om belastingen te ontwijken en winsten door te sluizen naar belastingparadijzen. Ook criminele organisaties maken gebruik van brievenbusfirma’s.
Staatssecretaris van Financiën Hans Vijlbrief (D66) heeft geprobeerd paal en perk te stellen aan het gebruik van brievenbusfirma’s, maar dat heeft nog geen zichtbaar resultaat opgeleverd, merken de onderzoekers op. De nieuwe staatssecretaris Marnix van Rij (CDA) beweert zelfs dat Nederland geen belastingparadijs is.
Nederland belastingparadijs
De ngo Tax Justice Network, denkt daar anders over. Volgens hen staat Nederland op de vierde plaats van de lijst ‘belastingparadijs voor vennootschappen’ – na de Maagden- en Kaaimaneilanden en Bermuda.
Uit onderzoek van De Nederlandsche Bank, gedaan op verzoek van onderzoeksplatform Follow the Money, blijkt dat 488 brievenbusfirma’s zijn te herleiden tot Russische eigenaren. Dat is vier procent van het totale aantal brievenbusfirma’s in Nederland.
Geschokt door de Russische oorlog in Oekraïne hebben dienstverleners, die jarenlang ongehinderd hun lucratieve gang konden gaan, hun relaties met Russische financiële, juridische en zakelijke instellingen herzien. Advocatenkantoor Houthoff schrapte zijn Russische cliënten, trustkantoor TMF maakte bekend niet langer voor Russische eigenaren van brievenbusfirma’s op te treden, banken herzagen hun relaties met Russische rekeninghouders.
De Nederlandse overheid heeft inmiddels voor 400 miljoen euro aan Russisch kapitaal bevroren. Dat is een schijntje van de naar schatting 80 miljard euro aan Russisch geld dat door Nederlandse juridische entiteiten stroomt, of die Russische multinationals in Nederland hebben geïnvesteerd. Deels komt dit door structurele traagheid, al is het ook lastig te bepalen waar het Russische geld zich bevindt; een paar computerklikken volstaan om een keten van bv’s op te zetten, soms tientallen en via andere landen, waardoor de ultimate beneficial owners (UBO’s) niet te traceren zijn. Sinds de afkondiging van de sancties gebeurt dit met bedrijven, bankrekeningen en huizen – en met superjachten die worden ‘omgekat’. Al heeft Sint Maarten, onderdeel van het Koninkrijk, het superjacht Eclipse van Roman Abramovitsj ongemoeid laten vertrekken. De Eclipse ligt nu ‘veilig’ in de haven van de Turkse stad Marmaris.
Er zijn nog genoeg zichtbare Russische belangen in Nederland die vooralsnog ongemoeid worden gelaten. De Gazprom-dochterbedrijven bijvoorbeeld, of de belangen van miljardair Mikhail Fridman. Zijn telecombedrijf VEON is juridisch in Nederland. Fridman, die op de sanctielijst staat, heeft zijn aandelen op papier overgedaan aan een administratiekantoor dat wordt geleid door een voormalig partner van het Amsterdamse advocatenkantoor Stibbe. Bij Amsterdam Trade Bank, gevestigd aan de Zuidas en eigendom van Fridmans Alfa Bank, maakt een voormalig directielid van De Nederlandsche Bank nog altijd deel uit van de raad van commissarissen.
En in nagenoeg alle Nederlandse winkelstraten bevindt zich een filiaal van Holland & Barrett, eigendom van Fridmans investeringsfirma LetterOne. Die winkels zijn gewoon open, de vitaminepillen zijn er onverminderd verkrijgbaar, afgelopen week met korting. Demonstraties? Die hebben we voor Holland & Barrett niet gezien.
Dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 26 maart 2022
